W piątek 1 marca 2024 roku na Uniwersytecie Gdańskim odbyło się Forum Społeczno-Naukowe Krajobraz a człowiek. Człowiek w krajobrazie. Wydarzenie, zorganizowane przez Instytut Ochrony Krajobrazu Pomorza, zgromadziło 150 uczestników z całego regionu– badaczki i badaczy, przedstawicieli NGOsów i inicjatyw obywatelskich na rzecz ochrony krajobrazu, samorządu oraz instytucji odpowiedzialnych za kształtowanie krajobrazu, uczniów i studentów. Wśród wielu znamienitych gości w spotkaniu udział wzięła zastępczyni Prezydenta Miasta Gdańska Monika Chabior. Patronatem honorowym objęli forum prezydent Miasta Gdańska Aleksandra Dulkiewicz oraz rektor UG prof. dr hab. Piotr Stepnowski, który jako gospodarz otworzył spotkanie.
Rektor UG powitał gości z całego Pomorza wyrażając radość, że uczelnia gości w swoich murach wydarzenie na styku nauki i społeczeństwa obywatelskiego, a IOKP po roku działalności odnalazło swoje miejsce w debacie publicznej. Podkreślił ponadto, że krajobraz to przedmiot badań pracowników różnych wydziałów uczelni. Prodziekan ds. nauki Wydziału Filologicznego prof. dr hab. Mirosław Przylipiak, aktywny także w pomorskim ruchu obywatelskim, w swoim wystąpieniu wskazał na potrzebę kształcenia estetyki przełamującej dziedzictwo PRLu, ciążące na krajobrazie regionu oraz radość z inicjatywy, która realizowana jest nie tylko międzywydziałowo, ale wyszła także „na miasto”. W imieniu IOKP gości przywitała prof. UG Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, kierująca Pracownią Badań nad Narracjami Pogranicza Uniwersytetu Gdańskiego, która wraz z Pracownią Geobotaniki i Ochrony Przyrody z Wydziału Biologii Uniwersytetu Gdańskiego współorganizowała wydarzenie jako partnerzy merytoryczni. Prezeska IOKP przedstawiła cele i założenia stowarzyszenia jako grona eksperckiego z doświadczeniem zaangażowania społecznego. Podkreśliła „niedopriorytetowanie” kwestii krajobrazu w decyzjach instytucjonalnych, jak i inwestorów komercyjnych oraz indywidualnych. A krajobraz – jak wskazują wyniki badań socjologicznych – stanowi najważniejszy wyróżnik tożsamości Pomorzan.
Wykłady wprowadzające do tematyki forum, przygotowane przez członkinie IOKP, ujmowały kwestie krajobrazu z trzech różnych perspektyw. Pierwszy, który wygłosiła prof. dr hab. Iwona Sagan z Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej UG, dotyczył wielowymiarowego znaczenia i rozumienia pojęcia „krajobraz”. Drugi wykład zatytułowany Planowanie przestrzenne i ochrona dziedzictwa kulturowego w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka przedstawiła Magda Krzyżanowska-Mierzewska, radczyni prawna i wieloletnia prawniczka w Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Trzeci temat O krajobrazie, dalekich widokach i alejach, dotyczący historii i znaczenia alei w krajobrazie nie tylko pomorskim, zaprezentowała dr hab. inż. Katarzyna Rozmarynowska, architektka krajobrazu, od lat zaangażowana w ochronę krajobrazu kulturowego Gdańska. Sesję Krajobraz jako wyzwanie oraz towarzyszącą jej dyskusję moderował prof. UG dr hab. Piotr Rutkowski, współorganizator wydarzenia, kierownik Pracowni Geobotaniki i Ochrony Środowiska UG. W dyskusji skoncentrowano się na inwestycji budowy elektrowni jądrowej na terenie gminy Choczewo. Podkreślano, jak ważny jest stały monitoring planów inwestycyjnych w okolicy i podjęcie działań we właściwym czasie. W celu zwiększenia efektywności działania na rzecz ochrony krajobrazu wskazano na konieczność zgromadzenia maksymalnie pełnej informacji na temat danego planu inwestycji oraz budowanie koalicji międzysektorowej na rzecz wspólnego celu, wykorzystującej w działaniu także doświadczenia innych inicjatyw obywatelskich oraz rozwiązania funkcjonujące w innych krajach.
W kolejnej części forum – panelu dyskusyjnym Krajobraz Pomorza. Stan – wyzwania – dylematy – udział wzięli: Monika Chabior, zastępczyni prezydenta Gdańska odpowiedzialna m.in. za oświatę, współpracę z organizacjami pozarządowymi oraz wsparcie innowacji społecznych, z wykształcenia socjolożka z doświadczeniem aktywistycznym, Elżbieta Gackowska z Pomorskiego Biura Planowania Regionalnego, architektka i urbanistka, Marta Gibczyńska z Gdańskiego Zarządu Dróg i Zieleni, socjolożka i architektka z wieloletnim doświadczeniem w partycypacyjnym projektowaniu przestrzeni publicznej oraz redaktor Michał Tokarczyk z Polsat News, dziennikarz, historyk z wykształcenia, podejmujący w swoich interwencjach medialnych tematykę krajobrazu. Rozmowę poprowadziła Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, badaczka krajobrazu kulturowego Pomorza i działaczka społeczna. Paneliści podzielili się zarówno swoją krajobrazową pasją, jak i doświadczeniami zawodowymi, dotyczącymi praktyki kształtowania krajobrazu i partycypacji społecznej. Uczestnicy forum usłyszeli m.in. o wyzwaniach związanych z powstawaniem audytu krajobrazowego w województwie pomorskim i wprowadzania uchwały krajobrazowej w Gdańsku, a także z wypracowywaniem innowacyjnego rozwiązania Gdańskiej Karty dla Drzew. Dyskutując na temat, jak podnieść poziom jakości negocjacji społecznych w zakresie kształtowania krajobrazu, podkreślano rolę języka, ponadsektorowych spotkań przy wspólnym stole w celu wypracowywania kompromisowych rozwiązań w obszarze, w którym spotykają się często sprzeczne interesy, priorytety i wartości, a negocjacjom towarzyszą nieraz gorące emocje.
Warsztaty My w krajobrazie cieszyły się dużym zainteresowaniem uczestników. W dwóch rundach odbyły się cztery godzinne spotkania tematyczne. Warsztat Dlaczego krajobraz bioróżnorodny potrzebuje dziś ochrony?poprowadzili prof.UGPiotr Rutkowski oraz dr Renata Afranowicz-Cieślak z Pracowni Geobotaniki i Ochrony Przyrody UG. Obydwoje badają rozmieszczenie rzadkich i ginących gatunków roślin naczyniowych na Pomorzu, a Piotr Rutkowski zajmuje się ochroną przyrody i jej przekształceniami w dobie narastającej antropopresji. Warsztat zgromadził on zarówno przedstawicieli instytucji odpowiedzialnych za kształtowanie krajobrazu i ochronę przyrody, jak i uczniów oraz aktywistów społecznych. Spotkanie dedykowane szczególnie aktywistom społecznym Nie bójmy się mediów! Jak współpracować z mediami na rzecz ochrony krajobrazu? poprowadziła red. Małgorzata Gradkowska z „Zawsze Pomorze”. Opowiedziała, jak konstruować informacje medialne, aby zainteresować dziennikarzy wydarzeniem czy tematem,i dlaczego w pierwszej kolejności wybierać media regionalne, blisko osadzone wokół tematów krajobrazowych. Podczas warsztatu Jak prawo chroni krajobraz? na podstawie konkretnych przykładów omówiono ramy prawne dotyczące ochrony krajobrazu w Polsce a także zasygnalizowano tendencje zmian w prawie po 15 października 2023 roku. Przygotował je Marek Foryś, radca prawny oraz negocjator w nieruchomościach. Warsztat Fotografia przyrodnicza. Kiedy, jak i czym dokumentujemy nasze odkrycia? poprowadził natomiast Andrzej Szuksztul, pasjonat-ornitolog i doświadczony fotograf przyrody, członek licznych towarzystw działających na rzecz ochrony przyrody.
Ostatni punkt programu, spotkanie informacyjne Nauka dla krajobrazu. Program Aktywni Obywatele poprowadziła prof. UG dr. hab. Monika Rzeczycka, badaczka historii rolnictwa biodynamicznego oraz skarbniczka IOKP. Przedstawiono założenia, cele i zadania projektu, ześrodków którego zrealizowano forum, finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG i Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny. Jedno z zadań projektu to fundusz konsultacji merytorycznych i prawnych dla inicjatyw obywatelskich, którego koordynacją z ramienia IOKP zajmuje się Magda Krzyżanowska-Mierzewska.
Zdając sobie sprawę, jak wielu wątków nie poruszono podczas mijającego forum, na zakończenie spotkania organizatorzy poprosili uczestników o refleksje podsumowujące przebieg wydarzenia oraz wnioski dotyczące potrzeb i kształtowania dalszej działalności IOKP. Dziękujemy za wszelkie komentarze i sugestie, jak działać dalej.
Patronat medialny nad wydarzeniem objęła gazeta i portal informacyjny „Zawsze Pomorze”, gdzie publikowany jest cykl krajobrazowy felietonów członków IOKP. Filmowe relacje z wydarzenia przygotowują studenci związani ze Studencką Telewizją Neptun TV oraz Centrum Filmowym im. Andrzeja Wajdy w UG. Materiały te będą dostępne online.
Zespół organizacyjny wydarzenia tworzą członkowie IOKP, Anna Kietrys-Tusk (Wydział Nauk Społecznych), Magdalena Nieczuja-Goniszewska (rzecznik UG, członkini Zarządu IOKP), Piotr Rutkowski (Wydział Biologii, członek Zarządu), Monika Rzeczycka (Wydział Filologiczny, skarbniczka), Andrzej Szewczyk (członek Zarządu), wspiera Norbert Karaś, a koordynuje Miłosława Borzyszkowska (Wydział Filologiczny). Recepcję prowadzili pracownicy Pracowni Geobotaniki i Ochrony Przyrody UG– Cezary Boguś i Anna Wróblewska.
Dziękujemy Wszystkim za udział, inspirujące wykłady, dyskusje i warsztaty, wsparcie organizacyjne i wykuwanie wspólnych planów. Wierzymy, że wzmożenie krajobrazowe, wzmocni debatę i jakość społecznych negocjacji, doprowadzając do wypracowania dobrych rozwiązań.
Projekt finansowany jest przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię
z Funduszy EOG i Funduszy Norweskich w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.